فرهنگ امروز/ اُژِنيو رِنزي، برگردان ساناز مقيمي

ماه مه گذشته پنج فيلم فرانسوي در جشنواره کن رقابت کردند. نخل طلا به يکي از اين فيلم ها تعلق گرفت : «ديپان» اثر ژَک اُدي ير. جوايز بازيگري به امانوئل برکو براي بازي در فيلم «پادشاه من» اثر ماي وِن ، فيلمي درباره ي سلطه ي مردانه ، وهمچنين به ونسان لَندُن براي فيلم «قانون بازار» اثر استفن بريزه، که اخلاق جامعهء کالازده  را زير سوال مي برد، تعلق گرفت . پس از گرايشي طولاني به فيلم هاي امريکاي شمالي ، اين پيروزي به گزينش فيلم هاي اروپايي و فرانسوي در سال هاي اخير مشروعيت مي بخشد. سياستي که با رسيدن آقاي پير لسکور، برآمده از محيط  تلويزيون ، به رياست جشنوارهء کن به جاي ژيل ژاکوب ، نمايان شد.

اما اين يک پيروزي تمام عيار نيست. مطبوعات، بدون ذوق و شوق از فيلم هاي فرانسوي در حال رقابت استقبال کردند. فيلم هايي با فرم و محتواي پيش پا افتاده که به مباحث بزرگ همه پسند مي پردازند. تنها استثنا « قانون بازار» است .اين فيلم که توسط مطبوعات عمومي ، براي سبک ساده اش که موضوعي اجتماعي، هيجان درام و دقتي مختص سينماي مستند را با مهارت تلفيق مي کند ، تحسين شد، در واقع فيلمي کيفيست که جرات کرده سبک و گفتاري ساده داشته باشد. اما درست به همين دلايل مطبوعات تخصصي فيلم را نپسنديدند: « هيچ چيز در فيلم احمقانه يا اشتباه نيست ، اما هيچ چيز هوشمندانه هم نيست » ( کرونيک اَر، ١٩ مي ٢٠١٥) . اينکه فيلم نشاني از جسارت ندارد صحيح است ، درست مانند فيلمهاي بخش رسمي جشنواره کن که درکليتش اجازه داد کار واقعي برنامه ريزي را بخشهاي « پانزده روز کارگردانان»  و « کارگردانان مستقل» انجام دهند. 

در عوض «ديپان» (١)معايب سينماي تجاري فرانسه را جبران مي کند. يک مرد، يک زن و يک کودک با تظاهر به اينکه يک خانواده هستند سري لانکاي درگير جنگ را ترک کرده و در آرزوي رسيدن به انگلستان از شهري درحومهء  پاريس سر در مي آورند. ديپان روي کاغذ يک پروژهء ناممکن است : يک اثر مولف اما با هزينه ا ي خاص سينماي تجاري : ١٠ميليون يورو. قوانين سينماي تجاري را مي دانيم : بازيگران معروف ، زباني ساده و داستاني آموزنده. اُدي ير با ديالوگ ها يي به زبان تاميلي و بازيگران ناشناخته ، از دو قانون اول سرپيچي مي کند، اما روي آخرين قانون حساب مي کند: تماشاگر مي تواند با هنرپيشه و پيشرفتش در داستان همذات پنداري کند. ديپان در ابتدا هيچ چيز ندارد : مدارک هويت ، کار و احساس و در پايان ... همه چيزدارد. از صفر تا بينهايت، فيلمنامه يک خط صاف ترسيم مي کند. صحنهء کشتاري که الهام گرفته ازصحنهء قتل در فيلم رانندهء تاکسيست، پيش از پايان خوش فيلم کاري نمي کند مگر بيشتر نماياندنِ فساد ِعمليات . در حاليکه اسکورسيزي شخصيت حق ستان خود را به تاکسيش بازمي گرداند ، ادي يرشخصيتش را ، بي آنکه ازمرزهاي کشورعبور کند ، به کلبه اي  انگليسي منتقل مي کند.

به طور کلي مي توان گفت نوآورانه ترين فيلمها نه فرانسوي و نه دربخش رقابت اصلي بودند. مانند « قبرستان با شکوه» (٢)اثر اپيشات پونگ ويراسِت هاکولِ  تايلندي که درسال ٢٠١٠ براي فيلم «عمو بون مي» برنده ي نخل طلا شد. از مدت ها پيش اين کارگردان که ملقب به «جو» است پلي بين طب شرقي و سينما ساخت ، هدف هر دو التيام جراحات جسمي و روحي کشوريست که ديگر هرگز پس از جنگ داخلي بهبود نيافت. هنر وي به درجه اي از کمال رسيد که ظرائف فيلم برصفحه نمايش تا اعماق روح بيننده نفوذ مي کنند.

اما شگفتي ساز جشنواره ي کن ٢٠١٥ نمايش  فيلم سه گانه ا ي اثر کارگردان پرتغالي ميگل گُمِز بود. پس از موفقيت «نکوهيده» بافروش ١٥٠ هزاربليت در فرانسه، اومشغول تهيه فيلمي در مکزيک شد. بحران اقتصادي که به پرتغال لطمه زد وي را به لزوم چرخاندن دوربينش به سمت حوادث روز متقاعد کرد. نتيجهاش نه يک ، بلکه سه فيلم شد. «نگران»، « متاسف»  و« مسحور»(٣).  گمز به فرمي دست يافته که منحصر به هيچ ژانر خاصي نيست چون همهء آنها را يکجا دارد : کمدي ، تراژدي ، طنز انتقادي . اينگونه است که او به مبارزه با وضعيت حال ( و هنر) مي رود ، با بياني به غايت آزاد از تخيلاتش .او را مي بينيم که صحنه را ترک مي کند ، ميل به روايت داستان را از دست مي دهد و دوباره با طي کردن سرزمينش آنرا باز مي يابد، جائيکه هرچند رياضت بدبختي به بار آورده اما در عوض مجموعه اي از داستانهاي شگفت انگيز آفريده . داستانهايي بزرگ چون درباره ي کوچکترين موضوعات هستند : قضاوت دربارهء يک خروس، خودکشي يک زوج سالخورده ، مسابقه آوازبلبل که توسط ساکنان زاغه نشين برگزار مي شود ، داستانهايي که به گفته ي آندره بَزَن حتي ارزش يک دو خطي در صفحه ي حوادث را ندارند، اما بحران گسترده شان مي کند وبه آنها ابعادي غول آسا مي بخشد.

اينها فيلمهايي هستند که که از ديرباز باعث درخشش جشنواره شده اند و نه برعکس ....

١- در ٢٥ اوت در سالن هاي سينما به نمايش درخواهد آمد

٢- در ٢ سپتامبر به نمايش در خواهد آمد

٣- اولين فيلم در ٢٤ ژوئن در سالن هاي سينما به نمايش درآمد ، دومي در ٢٩ ژوئيه و سومي در ٢ سپتامبر به نمايش در خواهد آمد.

منبع: سایت انسان شناسی و فرهنگ